Choroba Parkinsona – przyczyny, objawy, leczenie

Choroba Parkinsona dotyczy w większości osób starszych, aczkolwiek wczesne objawy zaobserwować można już stosunkowo wcześnie. Ważne, aby wiedzieć, na co zwracać uwagę, gdyż szybsze rozpoznanie pozwala na dłuższe zachowanie sprawności. Czym jest choroba Parkinsona, jak się objawia i jak wyglądają metody jej leczenia?

Choroba Parkinsona – co to jest?

Choroba Parkinsona nazywana jest potocznie parkinsonem. Jej przyczyną jest postępowe niszczenie komórek nerwowych, stanowiących budulec określonych struktur w mózgu człowieka. Parkinsona zaliczamy więc do chorób neurodegeneracyjnych. W tym konkretnym przypadku dochodzi do uszkodzenia komórek układu piramidowego, odpowiedzialnego za ruchy całego ciała. W związku z tym najbardziej rozpoznawalnymi objawami choroby Parkinsona są zaburzenia motoryki, drżenie mięśni, niestabilność postawy czy spowolnienie ruchów.

Choroba Parkinsona dotyka głównie osoby po 60. roku życia. Po raz pierwszy opisał ją doktor James Parkinson w 1817 roku, nazywając ją „drżączka doraźną”. Szacuje się, iż aktualnie w Polsce na parkinsona cierpi ok. 100 tysięcy osób, a liczba ta się powiększa. W danej chwili choroba jest nieuleczalna, a jej terapia polega głównie na łagodzeniu objawów i utrzymanie jak najdłużej sprawności ruchowej chorego. Wciąż prowadzone są badania nad regeneracją neuronów oraz leczeniem komórkami macierzystymi i być może w przyszłości możliwości leczenia będą skuteczniejsze.

Podobne objawy do choroby parkinsona wykazuje tzw. parkinsonizm, który jednak nie stanowi jednostki chorobowej.

Choroba Parkinsona – objawy

Podstawą diagnozy choroby Parkinsona jest tzw. triada Parkinsona, na którą składają się poniższe objawy:

• sztywność mięśni;
• drżenie spoczynkowe;
• zaburzenia równowagi i postawy ciała.

Ogólne objawy choroby Parkinsona podzielić można na motoryczne i pozamotoryczne.

Motoryczne objawy choroby Parkinsona

Wśród objawów motorycznych wyróżniamy:

• drżenie (zazwyczaj widoczne gołym okiem przez osoby trzecie);
• chwiejny chód;
• mimowolne ruchy, tiki, drgawki;
• osłabienie siły mięśni;
• przygarbiona postawa ciała;
• bradykinezja (spowolnienie ruchów);
• mikrografia (widoczna w piśmie, objawia się pisaniem coraz mniejszych liter).

Zaburzenia chodu – charakterystyka

Objawy charakterystyczne dla zmian w poruszaniu się przy chorobie Parkinsona, to:

• zmniejszenie szybkości korków przy zwiększeniu ich ilości;
• wyraźne skrócenie kroku (często pojawia się powłóczenie nogą);
• szuranie stopami;
• nagłe zatrzymanie chodu, stanie nieruchomo (akinezja);
• problemy z rozpoczęciem kroku;
• zbaczanie w jedną stronę;
• brak ruchu ramion w trakcie obracania się.

Dodatkowo mogą pojawić się nagłe utraty równowagi i upadki, a także tzw. objaw tunelu (w wąskim przejściu osoba chora zaczyna dreptać w miejscu).

Drżenie w chorobie Parkinsona – charakterystyka

Pierwszymi objawami drżenia w chorobie Parkinsona może być nagłe wypadanie przedmiotów z ręki. Drżenie najczęściej dotyka kończyn górnych, choć u osób starszych i wraz z zaawansowaniem choroby może przenieść się także na brodę, żuchwę, język, a nawet stopy. Zazwyczaj pojawia się w trakcie spoczynku (podczas siedzenia, stania, gdy ręce zwisają swobodnie lub są ułożone na kolanach).

Drżenie stanowi jeden z najbardziej uprzykrzających życie objawów choroby Parkinsona. Niestety trudno jest go całkowicie zlikwidować. Aktualnie wypróbowywane są nowe metody leczenia drżenia przy pomocy ultradźwięków, aby uniknąć konieczności operacji chirurgicznej na części mózgu.

Objawy pozamotoryczne choroby Parkinsona

Wśród tych objawów znajduje się wiele takich, które mogą wskazywać na inne jednostki chorobotwórcze.

Zaburzenia czynności układu anatomicznego:

• zaparcia;
• impotencja;
• ślinienie się;
• uczucie gorąca/zimna;
• problemy z oddawaniem moczu.

Zaburzenia neuropsychiatryczne:

• niepokój;
• depresja;
• zaburzenia psychotyczne;
• zaburzenia poznawcze;
• ciągłe zmęczenie, bóle nóg, problemy ze snem.

Zaburzenia snu, a choroba Parkinsona

Na jakość snu w chorobie Parkinsona wpływa między innymi sztywność mięśni oraz problemy psychiczne. Niektóre z przyjmowanych leków mogą powodować koszmary senne. Może pojawić się lunatykowanie, to znaczy: wstawanie w trakcie snu, chodzenie, kopanie. Zdarza się bezdech senny.

Leczenie zaburzeń snu w chorobie Parkinsona polega na unormowaniu rytmu dnia osoby chorej oraz wdrożeniu ruchu na świeżym powietrzu.

Wczesne objawy choroby Parkinsona – na co zwrócić uwagę?

Przedkliniczne objawy parkinsona mogą trwać nawet kilka lat. Chorobę wtedy rozpoznać można głównie przy pomocy testów fizjologicznych, genetycznych, tomografii komputerowej czy w badaniu ultrasonograficznym mózgu. Niestety mało kto zjawia się u lekarza z bardzo wczesnymi objawami. Uwagę zwrócić można na mocne zaburzenia węchu, zaburzenia psychiczne, problemy ze snem oraz różnego rodzaju dolegliwości bólowe. Są to objawy, które nie wskazują jednoznacznie na chorobę Parkinsona, dlatego w tak wczesnym stadium rzadko jest ona diagnozowana.

Wśród wczesnych objawów choroby Parkinsona wyróżniamy również:

• zaparcia;
• odczuwanie mrowienia w stopie;
• dyzartria – problemy z mową (mowa staje się niezrozumiała, bełkotliwa);
• problemy z przełykaniem.

Dopiero później pojawiają się dolegliwości, które w większym stopniu mogą wskazywać na parkinsona. Są to:

• problemy z poruszaniem się (pojawiają się kłopoty z ubieraniem, podniesieniem jedzenia do ust myciem);
• sztywność postawy;
• zmiana charakteru pisma osoby chorej;
• zmiana tembru głosu.

Objawy choroby Parkinsona, a zaburzenia wzroku

Zaburzenia wzroku również mogą się pojawiać u chorych na chorobę Parkinsona. Do najczęstszych zaliczamy:

• halucynacje (związane najczęściej z przyjmowaniem leków);
• problemy z czytaniem;
• mrużenie oczu;
• suchość oka;
• problemy z rozpoznawaniem kolorów;
• rozmazany obraz;
• zaburzenia orientacji wzrokowo-przestrzennej;
• drżenie mięśnia powieki.

Objawy psychiczne w chorobie Parkinsona

Choroba Parkinsona często wiąże się z depresją, związaną z frustracją osoby chorej, która nie zawsze może panować nad ruchami własnego ciała, co znacznie pogarsza codzienne funkcjonowanie. W wielu przypadkach dochodzą do tego inne zaburzenia, związane z podeszłym wiekiem pacjenta. Wszystko to może skutkować depresją oraz innymi zaburzeniami psychicznymi, którym towarzyszą:

• słabsza mimika;
• utrata apetytu;
• apatia;
• zaburzenia snu;
• poczucie beznadziei;
• problemy z pamięcią i koncentracją.

Choroba Parkinsona – przyczyny

Dokładna przyczyna rozwoju choroby Parkinsona nie jest znana. Pod uwagę bierze się czynniki genetyczne, środowiskowe, a także działanie stresu oksydacyjnego na organizm chorego. Jedna z koncepcji głosi, iż parkinson powiązany jest ze starzeniem się oraz zanikiem komórek istoty czarnej, co wiąże się ze zmniejszeniem ilości dopaminy w mózgu. Z istoty czarnej przekazywane są impulsy nerwowe, odpowiadające za pracę mięśni oraz kontrolę nad naszymi ruchami. W przypadku, gdy w tym procesie dojdzie do zaburzeń, pojawia się mimowolne drżenie mięśni oraz problemy z poruszaniem się. Niestety widoczne objawy choroby Parkinsona widoczne są dopiero wtedy, gdy obumrze ok. 85% komórek, odpowiedzialnych za wytwarzanie dopaminy.

W procesie rozwoju choroby Parkinsona, każdego roku obumiera ok. 7% komórek istoty czarnej.

Genetyczne przyczyny choroby Parkinsona

Szacuje się, że ok. 30 % przypadków choroby Parkinsona występuje u osób, u których w rodzinie choroba występowała wcześniej. Badania wykazują, iż w przypadku pokrewieństwa I stopnia, ryzyko zachorowania na parkinsona jest nawet do 14 razy większe niż w przypadku osób, u których uwarunkowania genetyczne nie występują.

W przypadku, gdy choroba Parkinsona uwarunkowana jest genetycznie, w organizmie osoby chorej często wykrywana jest mutacja genów alfa-sukleiny, białka, które nieprawidłowo uformowane odkłada się w komórkach nerwowych w postaci wtrętów. Powstają tzw. ciałka Lewy’ego, składające się właśnie ze zmutowanej alfa-sukleiny oraz rdzenia i występują one w cytoplazmie komórek objętych stanem patologicznym.

Naukowcy uważają jednak, iż nie jest to jedyna mutacja, która może prowadzić do rozwoju choroby Parkinsona. Badacze biorą pod uwagę również inne mutacje genowe, przy czym często zdarza się, iż wtedy przebieg choroby przebiega w inny sposób.

Jak rozpoznać chorobę Parkinsona?

Choroba Parkinsona w większości przypadków ma charakter postępujący. Im wcześniej rozpoznana, tym szybciej można rozpocząć leczenie i zahamować objawy, które uniemożliwiają normalne funkcjonowanie. Niestety bardzo rzadko zdarza się, iż schorzenie zostaje rozpoznane odpowiednio wcześnie.

U pacjentów z podejrzeniem choroby Parkinsona wykonuje się tomografię komputerową oraz rezonans magnetyczny. Badania te pozwalają na wykluczenie innych przyczyn występowania objawów, takich jak: guzy mózgu, wodogłowie oraz inne patologie mózgowe.

Przebieg choroby Parkinsona

Przebieg choroby Parkinsona można podzielić na kilka faz, które opiszę poniżej.

Faza przedkliniczna

W tej fazie występują mało charakterystyczne objawy choroby, gdyż na tym etapie nie doszło jeszcze do uszkodzenia 80% komórek istoty czarnej, a to wtedy pojawiają się oznaki, wskazujące w większym stopniu na schorzenie.

Pierwszym objawem fazie przedklinicznej mogą być zaburzenia węchu, gdyż początkowe ogniska choroby lokalizują się w obszarze struktur, odpowiedzialnych za odbieranie zapachów. Inne dolegliwości, na które warto zwrócić uwagę to:

• zaparcia;
• zaburzenia snu (szczególnie, gdy niespokojny sen połączony jest z nadmierną aktywnością ruchową).

Są to objawy, które wskazywać mogą również na wiele innych problemów, dlatego bardzo rzadko zdarza się, iż na tym etapie rozpoznawana jest choroba Parkinsona.

Zaburzenia motoryczne

Drugi etap choroby, dla którego charakterystyczne są 4 podstawowe objawy:

• drżenie mięśniowe – jest to objawy bardzo charakterystyczny dla parkinsona, jednak nie musi występować on u wszystkich pacjentów;
• bradykinezja – spowolnienie ruchowe obejmuje wszystkie grupy mięśni, objawia się także spowolnienie wypowiadania słów oraz trudnościami z przełykaniem;
• sztywność mięśni;
• zaburzeni postawy.

Na początku II fazy objawy motoryczne są zazwyczaj słabo nasilone i często obejmują jedynie jedną stronę ciała. Wraz z postępem choroby problemy pojawiają się także po drugiej stronie. Na tym etapie znacznie pogarsza się funkcjonowanie osoby chorej i często choroba Parkinsona jest już prawidłowo diagnozowana. W tym okresie pojawić może się również mikrografia, czyli pisanie coraz mniejszych liter. Pojawia się charakterystyczny sposób chodzenia (szuranie nogami po podłodze, nagłe zatrzymywanie się).

Zaburzenia umysłowe

W kolejnej fazie przebiegu choroby u chorych może dochodzić do różnego rodzaju zaburzeń psychicznych, zmian zachowania, nastroju i postrzegania świata.

W fazie zaburzeń umysłowych, oprócz objawów motorycznych, pojawiają się:

• stany depresyjne;
• niepokój;
• fobie;
• ataki paniki.

Może pojawić się także tzw. nerwica natręctw. Charakterystyczne są również zaburzenia funkcji poznawczych, które oznaczają problemy z przetwarzaniem informacji, niemożność skupienia się, problemy z zapamiętywaniem czy myśleniem abstrakcyjnym. U niektórych pacjentów mogą pojawić się halucynacje (najczęściej wzrokowe, rzadziej słuchowe lub węchowe). W późniejszym okresie choroby często dochodzi do tzw. otępienia parkinsonowskiego, oznaczającego spore ograniczenie sprawności umysłowej.

Powikłania w chorobie Parkinsona

Oprócz wymienionych wyżej objawów i zaburzeń, związanych z poszczególnymi fazami, uszkodzenie nerwów w chorobie Parkinsona skutkować może również innymi upośledzeniami.

Wśród zaburzeń, które mogą być skutkiem rozwoju choroby, wyróżniamy:

• problemy z oddawaniem stolca (spowodowane dysfunkcją zwieraczy);
• problemy z układem moczowym (częste parcie na pęcherz, nietrzymanie moczu);
• utrata funkcji seksualnych (zaburzenia erekcji, obniżenie libido);
• spadek ciśnienia tętniczego krwi (hipotonia ortostatyczna – spadek ciśnienia po zmianie pozycji ciała z lezącej na stojącą);
• zaburzenia snu (problemy z zasypianiem, niespokojny sen, nadmierna senność).

Leczenie choroby Parkinsona

Leczenie farmakologiczne

Przy chorobie Parkinsona wykorzystuje się leki, których zadaniem jest poprawa przewodzenia sygnałów w tych miejscach, w których procesy te stymulowane są przez dopaminę. Najczęściej stosuje się L-DOPA, czyli Lewodopę – substancję, z której w organizmie powstaje dopamina. Lek przenika bezpośrednio do mózgu, gdzie wykazuje swoje działanie (sama dopamina zażywana jako lek nie potrafi przenikać do mózgu, przez co nie wpływa na funkcjonowanie pacjentów).

Na samym początku zażywania Lewodopy często obserwuje się u pacjentów znaczną poprawę. Niestety jej systematyczne przyjmowanie wiąże się z obniżeniem jakości działania leku, a także pojawiają się skutki uboczne w postaci dyskinezy, czyli niekontrolowanych ruchów całego ciała. Kiedy lekarz zauważy, iż Lewodopa wykazuje już niepożądane skutki, powinien zmienić schemat jej podawania lub zapisać środki zastępcze, np. substancje pobudzające wytwarzanie dopaminy i jej uwalnianie, takie jak Ropinirol czy Amantadyna. Niestety wszystkie te leki mogą wywoływać skutki uboczne, między innymi: halucynacje, nudności, zmiany zachowania i nastroju).

Kiedy leki doustne przestają działać, można zmienić metodę ich podawania, stosując produkty pomocnicze, np. specjalną pompkę, podająca lek bezpośrednio do jelit lub też zastrzyki z Apomorfiny, która pobudza receptory dopaminowe. Stosując takie metody podawania, zapewnia się pacjentowi stałe stężenie leków w organizmie, a dzięki temu zwiększenie skuteczności ich działania.

W związku z innymi objawami, związanymi z chorobą Parkinsona, lekarz zapisać może również leki przeciwdepresyjne oraz zastosować specjalne terapie, mające na celu zredukować problemy z oddawaniem stolca, moczu, a także zaburzenia erekcji.

Leczenie operacyjne

W cięższych przypadkach choroby Parkinsona przeprowadzane są operacje neurochirurgiczne, mające na celu umieszczenie w mózgu elektrod, które mają wysyłać sygnały do zaburzonych obszarów. Kontrola mechanizmu możliwa jest dzięki specjalnemu symulatorowi, który umieszczany jest zazwyczaj w okolicach klatki piersiowej. Jest to dość dobra metoda leczenia u osób, które nie mogą prawidłowo funkcjonować, jednak nie wykonuje się jej u wszystkich pacjentów, gdyż pod uwagę należy wziąć takie kryteria, jak: wiek pacjenta, poziom zaawansowania choroby, obecność objawów pozaruchowych).

Choroba Parkinsona – dieta i styl życia

Aktywność fizyczna oraz fizjoterapia dostosowana do poziomu zaawansowania choroby jest bardzo ważna w procesie terapii. Dzięki odpowiednio dobranym ćwiczeniom chory może jak najdłużej zachować sprawność fizyczną, ograniczając tym samym objawy ruchowe.

Dieta w chorobie Parkinsona powinna opierać się na wysokiej zawartości błonnika, aby ograniczyć zaparcia. W przypadku zażywania Lewodopy zaleca się ograniczenie spożywania białka, które może zmniejszać wchłanialność leku.

Niektórzy badacze twierdzą, iż u osób regularnie spożywających kofeinę ryzyko zachorowania na parkinsona jest mniejsze. Kiedy objawy już się pojawia, picie kawy również jest wskazane.

Choroba Parkinsona – ile się żyje? Rokowania

Im szybciej rozpoznana zostanie choroba, tym większa jest skuteczność terapii. Niestety, jako że parkinson ma charakter postępujący, wrażliwość organizmu na leki zmniejsza się, a procesy degeneracyjne w organizmie w dalszym ciągu postępują. Tymczasem coraz większe dawki substancji leczniczych mogą powodować większe skutki uboczne. Po kilku latach od rozpoczęcia terapii dochodzi zazwyczaj do znacznego ograniczenie sprawności fizycznej, a często i umysłowej u osoby chorej.

Nadzieją dla pacjentów jest terapia genowa oraz leczenie z wykorzystaniem komórek macierzystych, jednak nad tym dwoma metodami wciąż jeszcze trwają badania, które być może w przyszłości staną się podstawową formą terapii w chorobie Parkinsona.

Czym jest parkinsonizm i jak odróżnić go od choroby Parkinsona?

Objawy parkinsonizmu mogą być mylone z objawami choroby Parkinsona, jednak schorzenie to pojawia się wyniku chorób neurodegeneracyjnych, zmian miażdżycowych, a także w wyniku stosowania niektórych leków, zatrucia tlenkiem węgla i chemikaliami. Parkinsonizm może stanowić reakcję na silny stres, po urazach głowy czy też w wyniku zmian tarczycowych. Choroba Parkinsona może być jedną z przyczyn parkinsonizmu, ale nie jest tym samym.

Objawy Parkinsonizmu

Głównymi objawami Parkinsonizmu są:

• sztywność mięśni;
• spowolnienie ruchów;
• twarz „maska”;
• drżenie spoczynkowe;
• niewyraźna mowa;
• problemy z utrzymaniem prawidłowiej postawy ciała.

Są to objawy wskazujące na chorobę Parkinsona, jednak w przeciwieństwie do niej, w parkinsonizmie nie dochodzi do rozwoju choroby, a tym samym i do późniejszych halucynacji i objawów natury psychicznej.

Przyczyny Parkinsonizmu

W większości przypadków Parkinsonizm spowodowany jest właśnie chorobą Parkinsona, jednak nie zawsze tak bywa. Przyczyna może tkwić również w czynnikach dziedzicznych, objawy mogą być spowodowane zatruciem, bądź też niektórymi lekami.

Rodzaje Parkinsonizmu

Parkinsonizm atypowy

Nazywany również parkinsonizmem „plus”. Pod tą postacią kryją się choroby neurodegeneracyjne, które powodują degradację ośrodkowego układu nerwowego. Dają one objawy parkinsonizmu, jednak nie są związane z chorobą Parkinsona, przy czym może się zdarzyć, iż dają gorsze rokowania.

Parkinsonizm atypowy pojawia się przy:

• zespołach otępiennych;
• zaniku wieloukładowym;
• postępującym porażeniu nadjądrowym;
• zwyrodnieniu korowo-podstawnym.

Parkinsonizm polekowy

Wywołany poprzez przyjmowanie między innymi:

• neuroleptyków;
• leków przeciwdepresyjnych : amoksapiny;
• rezerpiny;
• leków przeciwwymiotnych: prometazyny, tietylperazyny, metoklopramidu;
• haloperidolu, flufenazyny.

Parkinsonizm naczyniowy

Zwany inaczej miażdżycowym. Objawy pojawiają się jako skutek uszkodzenia mózgu w wyniku wielu rozsianych zawałów. Są to drobne uszkodzenia, za których przyczynę uznaje się zmiany miażdżycowe w ścianach tętnic dużych.

Oprócz tego, przyczyną parkinsonizmu naczyniowego mogą być:

• przewlekłe nadciśnienie tętnicze;
• niedokrwienne uszkodzenie serca.

Parkinsonizm młodzieńczy

Jest to schorzenie, przy którym objawy parkinsonizmu występują u osób młodych (zazwyczaj pomiędzy 21, a 40 rokiem życia). Przyczyną choroby mogą być mutacje w zakresie genu parkiny. Charakterystyczne dla parkinsonizmu młodzieńczego jest to, że objawy ustępują na 30 minut do 2 godzin po śnie.

Charakterystyczne dla parkinsonizmu młodzieńczego są:

• łagodne nasilenie objawów;
• dyskineza;
• dobra reakcja na lewodopę;
• przedwczesne wygaszenie działania leku;
• występowanie głównie u kobiet.

Leczenie parkinsonizmu młodzieńczego polega na zwalczaniu objawów poprzez uzupełnianie dopaminy w organizmie. Stosuję się głównie lewodopę oraz leki, zwiększające stężenie dopaminy, aby móc zmniejszyć dawki lewodopy.