Zespół przewlekłego zmęczenia

Zespół przewlekłego zmęczenia (cfs), nazywany też zespołem chronicznego zmęczenia to schorzenie, które może dopaść każdego. Przez wiele lat ta jednostka chorobowa była traktowana jako narzędzie do zwracania na siebie uwagi przez hipochondryków. Obecnie coraz częściej diagnozuje się ją jako chorobę przewlekłą, wymagająca odpowiedniej terapii. Czym objawia się cfs, kogo dotyka najczęściej i jak można leczyć to schorzenie?

Zespół przewlekłego zmęczenia – co to jest?

Zespół przewlekłego zmęczenia (chronic fatigue syndrome) to choroba, która w dalszym ciągu często jest bagatelizowana. Pacjenci zgłaszają się do lekarza z objawami ciągłego uczucia senności i braku energii do działania. Lekarze niestety zazwyczaj obarczają winą zwyczajne przemęczenie oraz stres, zalecając odpoczynek i techniki relaksacyjne. Tymczasem nieleczony zespół chronicznego zmęczenia może mieć przykre konsekwencje dla zdrowia. Jeżeli pojawią się niepokojące objawy, zamiast je lekceważyć, warto starać się znaleźć przyczynę pogorszonego samopoczucia i skłonić lekarza do szerszej diagnostyki.

Według badań choroba częściej dotyka kobiet niż mężczyzn. Zazwyczaj są to panie aktywne zawodowo w wieku 20-40 lat. W naszym kraju rzadkie rozpoznanie choroby nie wynika z tego, że nie zdarza się ona często, a raczej z niedopracowanych kryteriów diagnostycznych.

Zespół chronicznego zmęczenia czy inna choroba?

Zanim lekarz wyda diagnozę o zespole przewlekłego zmęczenia, musi wykluczyć szereg innych schorzeń, mogących dawać podobne objawy. Długotrwałe zmęczenie może być objawem poważnych chorób, takich jak:

zaburzenia pracy tarczycy;
niedociśnienie;
choroby nowotworowe (szczególnie białaczka);
depresja i problemy psychiczne;
borelioza;
zespół obniżonej odporności;
anemia;
stwardnienie owsiane;
zatrucie metalami ciężkimi.

Jeżeli uczucie zmęczenia utrzymuje się przez długi czas, warto postawić na pełną diagnostykę, aby w porę wykryć schorzenie, które może być groźne dla zdrowia. W przypadku cfs objawy pojawiają się najczęściej po przebytej infekcji lub w sytuacjach silnego stresu. Choroba rozwija się stopniowo bez wyraźnego początku. Wielu pacjentów otrzymuje diagnozę dopiero po miesiącach, a nawet latach złego samopoczucia.

Objawy zespołu przewlekłego zmęczenia

Według kryteriów diagnostycznych o zespole przewlekłego zmęczenia mówi się, kiedy uczucie zmęczenia trwa dłużej niż pół roku mimo braku aktywności fizycznej oraz innych wyraźnych przyczyn.

Wśród najczęściej występujących objawów zespołu chronicznego zmęczenia, wyróżniamy:

fizyczne i psychiczne uczucie zmęczenia, które nie ustępuje po odpoczynku;
bóle mięśni i stawów;
zaburzenia snu;
bóle głowy;
pogorszenie samopoczucia po wysiłku fizycznym, które może utrzymywać się nawet przez dobę;
brak apetytu;
zaburzenia widzenia;
problemy z koncentracją i pamięcią;
zaburzenia funkcjonowania układu immunologicznego (zwiększona podatność na infekcje);
tkliwość węzłów chłonnych.

Powyżej przedstawiliśmy objawy cfs, które jednak mogą wiązać się także z innymi problemami zdrowotnymi. Złe samopoczucie może oznaczać, że zaatakował nas wirus, a same objawy do złudzenia przypominają zespół wypalenia zawodowego. Jeżeli jednak uczucie osłabienia się przedłuża, mądrzej jest skonsultować swój stan zdrowia z lekarzem.

Jakie są przyczyny cfs?

Chcąc uniknąć problemów, związanych z chorobą, warto poznać jej przyczyny. Choć dotąd nie określono jednoznacznych czynników, powodujących schorzenie, istnieje kilka hipotez, które mogą wyjaśnić przyczyny występowania syndromu chronicznego zmęczenia i zaburzeń immunologicznych. Jedną z nich jest uwzględnienie udziału infekcji wirusowych, choć do tej pory nie określono, które wirusy miałyby powodować uczucie przewlekłego zmęczenia. Druga teoria głosi, że choroba rozwija się po przebytej infekcji, przebywaniu w długotrwałym stresie czy w wyniku alergii. Według niektórych badaczy dochodzi wtedy do przewlekłej reakcji ze strony układu odpornościowego i ta właśnie reakcja może powodować rozwój cfs. Według teorii nr III, przebieg cfs zależny jest od kondycji autonomicznego układu nerwowego, a sama choroba może być powiązana z gospodarką hormonalną organizmu.

Inni naukowcy uważają, że objawy choroby mogą się nasilać w przypadku depresji lub długotrwałego przebywania w stresie i napięciu. Mogą być także skutkiem zaburzeń regulacji ciśnienia krwi, bądź zaburzeń, wpływających na pogorszenie jakości snu. Kolejna teoria głosi, że zespół chronicznego zmęczenia to nie jedna choroba, a grupa różnych schorzeń, charakteryzujących się podobnymi objawami.

Kto jest narażony na występowanie cfs?

Zgodnie z obserwacjami lekarzy, kobiety zapadają na schorzenie cztery razy częściej, niż mężczyźni, choć panów choroba też nie omija. Są to zazwyczaj osoby, które źle się odżywiają, mają problemy ze snem. Rozwój zespołu przewlekłego zmęczenia często obserwuje się u osób aktywnych, dążących do sukcesu, którzy jednocześnie nie umieją radzić sobie ze stresem. Taki tryb życia wielokrotnie skutkuje wyczerpaniem organizmu, przyczynia się do mniejszego wytwarzania w mózgu serotoniny i problemów z układem odpornościowym. W efekcie osoba chora staje się apatyczna, ciągle czuje się zmęczona i brak jej energii do działania. Wśród grup zawodowych, narażonych na rozwój schorzenia wyróżnia się psychoterapeutów czy nauczycieli, ale także lekarzy, pielęgniarki oraz duchownych.

Jak zdiagnozować zespół przewlekłego zmęczenia?

Rozpoznanie i leczenie zespołu przewlekłego zmęczenia może wyglądać inaczej u każdej osoby. Dzieje się tak nie tylko dlatego, że różne mogą być przyczyny przewlekłego zmęczenia, ale przede wszystkim dlatego, że objawy u chorych na cfs bywają niespecyficzne. Co więcej, nie ma żadnych konkretnych badań, których wykonanie potwierdziłoby, że mamy do czynienia z tą chorobą. Dlatego też rozpoznania cfs dokonuje lekarz na podstawie wywiadu z pacjentem. Specjalista na początku powinien także zebrać ogólny obraz kliniczny osoby, zgłaszającej dolegliwości i wykluczyć inne schorzenia, mogące powodować podobne problemy. Zazwyczaj wygląda to tak, że dokonując diagnostyki, lekarz zleca badania, takie jak:

morfologia krwi i OB;
hormony tarczycy i TSH;
badanie ogólne moczu;
czynnik reumatoidalny;
poziom żelaza we krwi;
markery nowotworowe;
EKG i echo serca.

Wykonanie powyższych badań nie potwierdzi występowania cfs, ale wykluczy szereg innych chorób, co ułatwi lekarzowi diagnostykę.

Leczenie zespołu przewlekłego zmęczenia

Ze względu na to, że objawy choroby są specyficzne, a jej przyczyna nieokreślona, trudno jest stworzyć jeden skuteczny model terapii. Zespół przewlekłego zmęczenia może być dla lekarza wyzwaniem, a dzisiejsza terapia medyczna polega głównie na łagodzeniu objawów i poprawie komfortu życia chorego. U chorych, u których stwierdzono cfs, stosuje się między innymi:

leki przeciwwirusowe, np. acyklowir, który może wyeliminować zakażenia wirusowe, jeżeli to one są przyczyną choroby;
środki przeciwdepresyjne – łagodzące współwystępujące ze schorzeniem stany depresyjne oraz zaburzenia neurochemiczne, mogące występować w ośrodkowym układzie nerwowym;
niesteroidowe leki przeciwwzapalne – jeżeli występują bole mięśniowo-stawowe;
terapia immunologiczna – pomaga wzmocnić układ odpornościowy.

W terapii cfs często stosuje się także psychoterapię i, jeżeli istnieje taka potrzeba, rehabilitację. Ważna w leczeniu cfs jest zmiana dotychczasowego trybu życia. Lekarze zalecają stosowanie zdrowej diety oraz wykonywanie umiarkowanej aktywności fizycznej. Terapia powinna koncentrować się także nie tylko na eliminowaniu objawów, ale również ewentualnych przyczyn schorzenia. Co więcej, pacjent musi mieć na uwadze, że zespół chronicznego zmęczenia charakteryzuje się okresami zaostrzenia i remisji, a terapia może trwać latami. Mimo wszystko jest to choroba, którą należy leczyć i przez którą długo może doskwierać zmniejszenie motywacji do życia i działania, co często skutkuje problemami w pracy i życiu osobistym. Badania nad zespołem przewlekłego zmęczenia wciąż trwają i istnieje szansa, że w niedalekiej przyszłości uda się stworzyć w pełni skuteczną terapię.

Dieta osoby cierpiącej na cfs

W terapii zespołu chronicznego zmęczenia duże znaczenie ma także dieta. Zmiana trybu życia, a przede wszystkim sposobu odżywiania, może pomóc przywrócić choremu energię do działania. Odpowiednia dieta powinna być bogata w warzywa i owoce. Najlepiej stawiać na potrawy lekkostrawne, jak najmniej przetworzone. Oprócz jedzenia terapię warto wspomóc też suplementacją. Wśród witamin i minerałów, które warto dostarczać osobom, cierpiącym na cfs, wyróżniamy:

witaminy z grypy B;
koenzym Q10;
witaminę C;
cynk;
żelazo;
tryptofan;
kwasy omega-3.

Lekarze często zalecają swoim pacjentom, aby ograniczyli kofeinę. Duże ilości tego składnika, wbrew powszechnemu przekonaniu, mogą nasilać objawy zespołu chronicznego zmęczenia, zamiast zapewniać choremu zastrzyk energii. Podobne działanie wykazuje cukier, dlatego warto pomyśleć także o wyeliminowaniu z jadłospisu produktów o dużej zawartości cukru.