Kortyzol – działanie na organizm

Kortyzol nazywany jest także hormonem stresu, głównie dlatego, że to właśnie w sytuacji stresowej jego stężenie znacznie wzrasta. Jak każdy inny hormon, także i kortyzol, produkowany w nadmiarze może wywoływać spustoszenie w naszym organizmie. Obniżenie poziomu kortyzolu często równa się także zmniejszeniu działania stresu na nasze ciało, a to właśnie stres jest odpowiedzialny za nadprodukcję wolnych rodników, które sprzyjają procesom starzenia oraz powstawaniu zmian nowotworowych. Należy jednak wiedzieć, że zarówno nadmiar, jak i niedobór kortyzolu jest dla nas groźny. Czym jest kortyzol, jak działa na nasz organizm i jakie są normy tego hormonu?

Kortyzol – co to jest? Charakterystyka

Kortyzol jest hormonem steroidowym, produkowanym w korze nadnerczy. Odpowiada przede wszystkim za zwiększenie ilości glukozy we krwi podczas sytuacji stresowych. Jego stężenie wzrasta także pod wpływem stresu, jednak w warunkach fizjologicznych bywa zmienne. Najwięcej kortyzolu w naszym organizmie występuje w godzinach porannych, a najmniej ok. północy. W większości we krwi kortyzol występuje w postaci związanej z białkami osocza i tylko jego część występuje w aktywnej postaci wolnej.

Większości z nas kortyzol kojarzy się ze stresem, a więc negatywnie. Tak samo, jak czynnik który go wywołuje, może mieć jednak działanie zarówno negatywne, jak i pozytywne. Między innymi wykazuje silne działanie przeciwzapalne.

Produkcja kortyzolu i jego wydzielanie regulowane jest przez adrenokortykotropinę (ACTH), czyli hormon przysadkowy, którego produkcja uzależniona jest z kolei od CRH (podwzgórzowej kortykoliberyny).

Kortyzol pełni w naszym organizmie wiele różnych funkcji. Zobaczmy, jakich.

Kortyzol i jego funkcje w organizmie

Kortyzol nazywany jest hormonem stresu, ponieważ jego stężenie rośnie znacznie w stresujących sytuacjach. To wtedy właśnie nasz organizm potrzebuje większej mobilizacji do działania, a to łączy się ze zwiększeniem glukozy we krwi, za co również odpowiedzialny jest ten hormon.

Nie jest to jednak jego jedyna rola. Kortyzol wzmacnia działanie innych hormonów stresu, takich jak: adrenalina i noradrenalina, pomagając jednocześnie organizmowi radzić sobie z czynnikiem stresującym (stresorem).

Kortyzol wpływa na gospodarkę białkową (nasila rozpad białek), węglowodanową (zwiększa glikogenezę i glukogenezę), tłuszczową (zwiększa lipolizę, czyli proces rozpadu trójglicerydów), a także gospodarkę wodno-elektrolitową (zatrzymuje wodę, zwiększa wydalanie potasu).

Jedną z korzystnych właściwości kortyzolu jest funkcja przeciwzapalna. Kortyzol łagodzi stany zapalane i alergie, działa jednak także immunosupresyjne, co oznacza, że osłabia działanie układu odpornościowego. Podnosi ciśnienie krwi, zwiększa wydzielanie kwasu żołądkowego i powoduje uwalniane wapnia z kości.

Kortyzol może być stosowany jako lek w leczeniu niektórych chorób. Stosuje się go przy astmie oskrzelowej, w leczeniu alergii, a czasem także w przypadku zagrożenia życia np. w przypadku wstrząsu anafilaktycznego.

Więc jak to jest z tym kortyzolem? Wspiera on nasz organizm, czy działa na niego szkodliwie? Jak w przypadku wszystkich hormonów, wszystko zależy od jego stężenia. Skoro wiemy, że w sytuacjach stresowych zwiększa się stężenie kortyzolu, przy długotrwałym stresie jest go zbyt dużo, a wtedy dochodzi do poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu. Niekorzystne skutki przynieść może także niedobór tego hormonu.

Kortyzol – wpływ na metabolizm węglowodanów i białek

Kortyzol jest hormonem anabolicznym, co oznacza, że bierze udział we wzroście syntezy białek oraz wychwycie aminokwasów w wątrobie, co sprawia, że mogą być one wykorzystane w glukogenezie. Hormon ten sprzyja również hamowaniu obwodowego wychwytu glukozy, a tym samym zmniejszenia jej zużycia oraz zmniejszenia wrażliwości tkanek na insulinę. Powoduje zwiększoną syntezę i magazynowanie glikogenu w wątrobie.

Kortyzol – wpływ na tkankę tłuszczową

Badania wykazują kataboliczny wpływ kortyzolu na tkankę tłuszczową, który przy długotrwałym wysokim stężeniu hormonu może wykazać działanie patologiczne. Co to oznacza? Może dojść do nasilenia lipolizy, a wraz z nią do uwalniania glicerolu i wolnych kwasów tłuszczowych, których stężenia w osoczu wzrośnie.

Nadmiar kortyzolu uwalniany chwilowo może sprzyjać redukcji tkanki tłuszczowej, ponieważ hamuje rozwój tkanki tłuszczowej i wspomaga jej rozpad. Sprzyja także uwalnianiu komórek tłuszczowych w czasie wzmożonej aktywności fizycznej, w okresach postu i rano po przebudzeniu. Pozwala także na wykorzystanie zmagazynowanej tkanki tłuszczowej jako źródła energii. Dlatego tak dużo mówi się o tym, że podczas stresu chudniemy. Jeżeli jednak nadmiar kortyzolu będzie utrzymywał się dłużej, może dojść do zmian endokrynologicznych oraz zaburzenia innych układów, które mogą prowadzić do gromadzenia się tkanki tłuszczowej w niektórych miejscach (zespół Cushinga).

Ze względu na kataboliczną aktywność kortyzolu, może on utrudniać zwiększanie masy mięśniowej.

Wpływ kortyzolu na tkankę kostną i metabolizm wapnia

Kortyzol mobilizuje organizm do działania w sytuacji stresowej, dostarczając do mięśni wapnia oraz glukozy. Są to substancje niezbędne naszym mięśniom do działania. Niestety kortyzol w dużych ilościach wywiera także znaczący wpływ na metabolizm wapnia i fosforu. Jeżeli ilość kortyzolu podwyższona jest przez dłuższy czas dochodzi do nadmiernego uwalniania wapnia z kości, co może doprowadzić do odwapnienia kości, zmniejszenia ich masy i zwiększenia łamliwości,a więc w ostateczności – do osteoporozy.

Wpływ kortyzolu na nerki

Nadnercza są to parzyste gruczoły, odpowiedzialne za wydzielanie hormonów . Choć charakteryzują się niewielkim rozmiarem, mają duży wpływ na prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu. Znajdują się na górnym biegunie nerek i funkcjonują niezależnie od siebie.

To właśnie kora nadnerczy odpowiada między innymi za wydzielanie i syntezę kortyzolu. W trakcie sytuacji stresowej, nadnercza stają się nadpobudliwe i zaczynają produkować zwiększone ilości hormonów, nie tylko kortyzolu, ale także adrenaliny i noradrenaliny. Mają one przygotować organizm do poradzenia sobie ze stresorem. Podczas krótkotrwałego stresu dochodzi do pobudzenia układu odpornościowego przez kortyzol – zmniejsza on stan zapalny wywołany stresem i reguluje prawidłowe funkcjonowanie układu. Problem zaczyna się, gdy stres trwa długo. Wtedy komórki układu odpornościowego przestają reagować na kortyzol (pomimo jego większego wydzielania) i dochodzi do stanu zapalnego, a wraz z nim do zwiększenia podatności na infekcje.

Długotrwały stres może tak przyczynić się do powstawania miażdżycy, która z kolei może dotyczyć także tętnicy unaczyniającej nerki, zmniejszając przepływ krwi do tych narządów. W efekcie nerki zaczynają słabiej pracować, może dojść także do nadciśnienia tętniczego.

Wpływ kortyzolu na układ odpornościowy

Jeżeli nadmiar kortyzolu utrzymuje się przez dłuższy czas, może osłabić zdolność układu immunologicznego do obrony przed infekcjami. W takich sytuacjach zauważamy zmniejszoną odporność, częściej się przeziębiamy, mogą pojawić się także owrzodzenia w kącikach ust, bądź afty. Zbyt duża dawka kortyzolu w naszym organizmie sprzyja także nasileniom objawów alergii. Jak to się dzieje? Aby to zrozumieć, należy dowiedzieć się, jak działa układ odpornościowy. Zarządzają nim dwa typy komórek – limfocyty th1 i th2. Limfocyty Th1 odpowiedzialne są za obronę przed wirusami i bakteriami, natomiast Th2 warunkują odpowiedź na alergeny i obronę przed pasożytami. Niestety, ale wzmocnienie reakcji odpornościowej jednego typu prowadzi do obniżenia tej drugiego typu. Podczas stresu dochodzi do namnożenia stężenia glukokortykoidów, co nasila odpowiedź komórek Th2, sprzyjając wzmocnieniu objawów alergicznych oraz powstawanie chorób autoimmunologicznych. Jednocześnie glukokortykoidy zmniejszają reakcję komórek Th2 przez co dochodzi do zwiększonej podatności na infekcje.

Wpływ kortyzolu na układ sercowo naczyniowy

Od dawna wiadomo, że stres iznawany jest jako jedna z najczęstszych przyczyn występowania chorób serca. Kortyzol oddziałując na układ naczyniowy, zwiększa pojemność wyrzutową serca oraz napięcie ściany naczyń obwodowych. Hormon ten może także bezpośrednio oddziaływać na komórki mięśni gładkich, powodując ich skurcz. Zwiększa ekspresję receptorów adrenergicznych, wzmacniając kurczliwość mięśnia sercowego.

Badania wykazują, że długotrwały stres i związane z nim zwiększone stężenie kortyzolu, mogą doprowadzić do:

• zaburzeń rytmu serca;
• podwyższonego tętna;
• powstania zmian miażdżycowych i podwyższenia ciśnienia krwi.

Wpływ kortyzolu na układ nerwowy

Działa nie ośrodkowego układu nerwowego uzależnione jest od glukokortykosteroidów, łatwo przenikających barierę krew-mózg i wpływających na zachowanie oraz funkcje poznawcze. Kortyzol wywołuje w nas euforię i mobilizuje układ nerwowy do działania, sprzyja pobudzeniu koncentracji i funkcji poznawczych. Jednak kiedy jest go zbyt dużo, obciąża układ nerwowy, co może powodować zaburzenia psychiczne, rozdrażnienie, problemy ze skupieniem uwagi, osłabienie pamięci. Nadwyżka tego hormonu może doprowadzić do wzrostu wrażliwości neuronów hipokampa, które, na skutek nadmiernego pobudzenia, mogą ulec zniszczeniu.

Wpływ kortyzolu na gospodarkę hormonalną

Wydzielanie hormonów ściśle związane jest z odpowiedzią organizmu na stres i ich poziom we krwi koreluje z siłą odpowiedzi na bodziec stresowy. Na działanie kortyzolu bardzo wrażliwe są komórki przysadki mózgowej, co może doprowadzić do zahamowania uwalniania i syntezy TSH, a także obniżenie stężenia globuliny, odpowiedzialnej za wiązanie tyroksyny, przez co dochodzi do zmniejszenia całkowitej tyroksyny w osoczu.

Zbyt duża ilość kortyzolu w organizmie powoduje zahamowanie wydzielania gonadotropin u kobiet i mężczyzn, co z kolei prowadzi do obniżenia poziomu testosteronu, estrogenów i progestagenów. Podczas zwiększenia poziomu kortyzolu w sytuacji stresowej, wzrasta także poziom prolaktyny.

Kortyzol, a równowaga osmotyczna

Kortyzol ma wpływ na gospodarkę wodno-elektrolitową, gdyż powoduje zatrzymanie jonów sodu w organizmie. Sód to pierwiastek odpowiadający za ciśnienie osmotyczne płynów krążących w ustroju oraz uwolnienie koloidów w komórkach. Kiedy jego stężenie rośnie, w komórkach odkłada się więcej wody w celu utrzymania równowagi osmotycznej. Jeżeli poziom kortyzolu będzie przez dłuższy czas podwyższony, może dojść do stworzenia obrzęków. Jeżeli stworzą się obrzęki, nasz organizm będzie odczuwał większe pragnienie, a woda będzie szybciej uchodzić, ponieważ nie zostanie wykorzystana przez organizm. Dojdzie do zwiększonej produkcji moczu, co może obciążyć nerki

Kortyzol – jakie są normy?

Warto wiedzieć, jakie są normy kortyzolu w naszym organizmie. Pamiętajmy, że hormon ten charakteryzuje się dobowym rytmem produkcji, a więc jego najwyższe stężenie występuje rano, a najniższe w nocy.

Normy stężenia kortyzolu w organizmie człowieka:

godz. 8.00: 5 – 25 ug/dl (0,14 – 0,96 umol/l lub 138 – 690 nmol/l);

godz. 12.00: 4 – 20 ug/dl ( 0,11 – 0,54 umol/l lub 110 – 552 nmol/l);

godz. 24.00: 0 – 5 ug/dl (0,0 – 0,14 umol/l lub 0,0 – 3,86 nmol/l).

W badaniu moczu za prawidłowe określa się stężenie kortyzolu w granicach: 80 – 120 µg/24h.

Badanie kortyzolu – jak wygląda?

Do zbadania stężenia kortyzolu wykorzystywana jest surowica pobrana z żyły łokciowej lub dobowa zbiórka moczu. Przed wykonaniem badania należy być przynajmniej 8 godzin na czczo. W przypadku poboru próbki krwi, zaleca się zrobić je w godzinach porannych, kiedy to poziom kortyzolu jest najwyższy. Jeżeli zaplanowane jest badanie pomiaru zmian stężenia kortyzolu w ciągu doby, należy pobrać krew kilkukrotnie w ciągu dnia. Wyniki badania będą dostępne w ciągu kilku dni.

Badanie moczu pozwala na ustalenie stężenia wolnego kortyzolu w naszym organizmie. Chcąc, aby wyniki były rzetelne, na ok. tydzień przed planowanym badaniem należy zrezygnować z przyjmowania leków steroidowych. Badanie kortyzolu w moczu stosowane jest głównie w diagnostyce hiperkorztyzolemii, ponieważ kortyzol przez nerki filtrowany jest tylko w postaci wolnej, która nie ma kontaktu z białkami. W tym przypadku stężenie wydzielanego z moczem kortyzolu występuje w momencie, kiedy ilość hormonu znacznie przekroczy możliwości wiązania go z białkami osocza. Badanie z moczu jest więc odzwierciedleniem stężenia wolnego kortyzolu we krwi w określonym przedziale czasowym.

Kiedy należy badać stężenie kortyzolu?

Każdy z nas może zbadać stężenie kortyzolu, jednak są sytuacje, w których oznaczenie ilości tego hormonu jest wskazane i zlecane przez lekarzy. Jakie to sytuacje?

Zespół Cushinga

Jest to choroba, spowodowana nadmiarem kortyzolu we krwi. Jeżeli istnieje podejrzenie tej choroby, lekarz zleca zbadanie stężenia hormonu. Do objawów zespołu Cushinga należą:

• zmiana budowy ciała – w zespole Cushinga następuje zwiększenie tkanki tłuszczowej w okolicy twarzy (twarz często porównywana jest do księżyca w pełni). Zwiększenie tkanki tłuszczowej następuje także w okolicy nadobojczykowej, szyi (bawoli kark) i tułowia. Dodatkowo następuje zanik tkanki mięśniowej kończyn, dochodzi do zmniejszonej tolerancji wysiłku fizycznego i ogólnego osłabienia. Zmianie ulega skóra, staje się cienka i podatna na urazy, szczególnie w okolicy ud, pośladków, piersi. Mogą pojawiać się czerwone rozstępy. Pojawia się także uporczywy trądzik.

Inne dolegliwości, które mogą występować w zespole Cushinga to:

• nadmierny apetyt;
• podwyższone ciśnienie tętnicze;
• bóle głowy;
• zaburzenia psychiczne: depresja, psychozy, zaburzenia snu, zmienność nastrojów, zaburzenia poznawcze;
• osteoporoza; bóle kostne;
• częste, nawracające infekcje;
• zaburzenia miesiączkowania u kobiet;
• spadek libido, impotencja u mężczyzn;
• zaburzenia widzenia;
• objawy choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy – zgaga, bóle brzucha.

Niedoczynność tarczycy

Jest to zaburzenie, występujące, kiedy tarczyca produkuje zbyt mało hormonów, powodując tym samym zaburzenia funkcjonowania niektórych układów.

Jedną z przyczyn niedoczynności tarczycy jest choroba Hashimoto. Jako choroba autoimmunologiczna nie ma jasno stwierdzonego podłoża, jednak badacze przypuszczają, że na jej rozwój może mieć wpływ stres. Badania wykazują, iż długotrwały stres może zmniejszać aktywność nadnerczy, regulujących między innymi temperaturę, trawienie, nastrój, funkcjonowanie układu odpornościowego, czy metabolizm. Przewlekły stres może obniżać funkcje podwzgórza i przysadki, od których zależy produkcja odpowiednich ilości hormonów tarczycy, przy czym może dojść do niedoczynności. Dlatego przy podejrzeniu tego schorzenia zaleca się również badanie poziomu kortyzolu.

Objawy niedoczynności tarczycy:

• uczucie ciągłego zimna;
• senność, przewlekłe zmęczenie;
• zaburzenia pamięci;
• pogorszenie nastroju, depresja;
• przyrost masy ciała;
• zaparcia;
• niskie ciśnienie tętnicze;
• przesuszenie skóry i włosów;
• zaburzenia miesiączkowania;
• niepłodność.

Nadczynność tarczycy

Zbyt dużą ilość kortyzolu może mieć wpływ na nadczynność hormonu tarczycy oraz nadnerczy. Stres może sprawia, że przeciwciała tarczycy ulegną zmianie i zaczną atakować ciało, co może doprowadzić do choroby Gravesa-Basedowa, która, podobnie jak Hashimoto, jest chorobą autoimmunologiczną. Stanowi także jedną z najczęstszych przyczyn choroby tarczycy. W przypadku jej podejrzenia lub podejrzenia nadczynności tarczycy, lekarze również często zlecają badanie poziomu kortyzolu.

Objawy nadczynności tarczycy:

• ciągłe uczucie gorąca;
• nadmierna potliwość;
• rozdrażnienie, niepokój;
• drżenie rąk;
• spadek masy ciała pomimo zwiększonego apetytu;
• biegunki;
• uczucie kołatania serca;
• osłabienie siły mięśni;
• wypadanie włosów;
• wytrzeszcz oczu, podwójne widzenie, zaczerwienienie spojówek;
• zaburzenia miesiączkowania.

Zaburzenia syntezy hormonów steroidowych

Kortyzol zaliczany jest do glikokortykosteroidów i bierze udział w metabolizmie białek, węglowodanów oraz tłuszczów. Jego rola polega na mobilizowaniu organizmu do działania w sytuacjach stresowych, a dotyczy to zarówno stresu fizycznego, jak i emocjonalnego. Zaburzenia stężenia kortyzolu mogą doprowadzić do problemów z odpornością, ciśnieniem krwi czy metabolizmem kości.

Do prawidłowej syntezy hormonów steroidowych niezbędny jest cholesterol. Podlega on działaniu enzymów, które występują w mitochondrium. Następnie przekształca się on w pregnenolon i w tej postaci trafia do cytozolu, gdzie zostaje przekształcony w progesteron. Jeżeli w naszym organizmie dojdzie do zaburzeń w syntezie hormonów steroidowych, należy zbadać stężenie kortyzolu, aby uniknąć groźnych konsekwencji dla zdrowia.

Nowotwór nadnerczy

Rak nadnerczy to jednostka chorobowa, która obejmuje guzy kory nadnerczy i nowotwory rdzenia nadnerczy. Choroba ta występuje rzadko, a jej objawy są niespecyficzne i często trudne do rozpoznania. Zdarza się, iż guz zlokalizowany w obrębie nadnerczy wydziela zbyt duże ilości kortyzolu, co sprawia, że objawy mogą przypominać te, występujące w opisanym wcześniej zespole Cushinga.

Badanie stężenia kortyzolu zaleca się również w przypadku guzów jajnika oraz jąder.

Zaburzenia snu

Wzrost stężenia kortyzolu wiąże się ze stresem i może mieć wpływ na jakość naszego snu. W przypadku nieprzemijających trudności z zasypianiem i utrzymaniem snu, lekarz może zlecić badanie stężenia kortyzolu, choć w przypadku wystąpienia nieprawidłowości w tym zakresie zazwyczaj pojawiają się także inne objawy.

Depresja

Depresja to zaburzenie psychiczne, które również często może mieć związek ze stresem oraz zaburzeniami hormonalnymi. W przypadku jej wystąpienia lekarz może zlecić nie tylko badanie stężenia kortyzolu, ale również innych hormonów.

Przyczyny podwyższonego poziomu kortyzolu

Nadmierne stężenie kortyzolu w organizmie może pojawiać się także w przebiegu:

• nowotworu płuc;
• gruczolaka przysadki;
• anoreksji;
• przewlekłego stresu;
• wzmożonego wysiłku fizycznego przed badaniem.

Obniżony poziom kortyzolu – co oznacza?

Zbyt niska ilość kortyzolu również może być oznaką tego, że w naszym organizmie zaszły pewne nieprawidłowości. Najczęściej niskie stężenie hormonu obserwuje się przy:

• chorobie Addisona;
• wrodzonym przeroście nadnerczy;
• niedoczynności przysadki mózgowej;
• niedoczynność podwzgórza.

Czym grozi nieprawidłowy poziom kortyzolu?

Jeżeli wysoki poziom kortyzolu będzie utrzymywał się w organizmie zbyt długo, doprowadzi to do niekorzystnych konsekwencji w organizmie człowieka. Już wiemy, jak kortyzol wpływa na poszczególne układy, możemy więc wywnioskować, że jego nadmierne stężenie zaburza pracę całego ciała. Co więcej kortyzol nie tylko bezpośrednio wpływa na zaburzenia funkcjonowania pewnych procesów, ale także niesie niekorzystne konsekwencje w sposób pośredni. Na przykład, może doprowadzić do otyłości, gdyż sprzyja odkładaniu tkanki tłuszczowej i wzmaga apetyt.

Wysoki poziom tego hormonu, utrzymujący się dłużej może doprowadzić do zespołu metabolicznego, co znowu wiąże się ze wzrostem ryzyka zachorowania na cukrzycę i miażdżycę. Podwyższenie kortyzolu, którego przyczyną są sytuacje stresowe objawia się zaburzeniami snu, problemami z zapamiętywaniem i skupieniem uwagi, co sprawia, że nasza wydajność spada i pogarsza się ogólne samopoczucie. Problemy ze snem mogą doprowadzić do ciągłego zmęczenia oraz spadku odporności, a także do zmniejszenia poziomu serotoniny, co sprzyja pogorszeniu nastroju i wystąpienia objawów depresji.

Groźny jest również trwały niedobór kortyzolu, który może doprowadzić do przełomu nadnerczowego. Jest to stan zagrażający życiu, wymagający natychmiastowej interwencji medycznej. Objawami tego stanu są: niskie ciśnienie, przyspieszone bicie serca, zaburzenia świadomości, utrata przytomności.

Redukcja poziomu kortyzolu – czyli jak obniżyć stężenie kortyzolu w organizmie

Jeżeli podejrzewamy, że nasz organizm wytwarza zbyt duże ilości kortyzolu, pierwszym krokiem, jaki powinniśmy podjąć, jest próba obniżenia jego produkcji. Jak wiemy, kortyzol wzrasta w sytuacjach stresowych, dlatego każda osoba powinna starać się nabyć psychologiczną odporność na sytuacje stresowe. Niestety jest to bardzo trudne, zwłaszcza, że niektóre osoby naturalnie mają zmniejszoną odporność na stres. Oczywiście pomocne w tym przypadku są różnego rodzaju preparaty uspokajające, dostępne bez recepty lub przepisane przez lekarza. Jednak także i one mają raczej na celu redukcję stresu niż jego opanowanie.

Większości osób, które nie potrafią zapanować na stresem, a niestety, doświadczają go w życiu często, zaleca się metody, które mają zniwelować skutki jego działania, czyli uchronić przed przykrymi konsekwencjami nadmiaru kortyzolu. Jest kilka sposobów na to, aby to zrobić.

Dieta i suplementacja

Dużo mówi się o tym, jak to nasza dieta wpływa na jakość życia i nasze zdrowie. Oczywiście jest to prawdą. Niestety nie każdy zdaje sobie sprawę, iż są witaminy i minerały, które pomogą nam obniżyć negatywne skutki działania kortyzolu. Do tej grupy należą między innymi:

• wapń (kortyzol powoduje nadmierne uwalnianie wapnia, dlatego warto dostarczać organizmowi większe jego ilości. Źródła wapnia to: mleko, jogurty naturalne, sery, śmietana, mak, tofu, migdały, natka pietruszki, jarmuż;
• potas (pomoże przywrócić równowagę sodowo-potasową w organizmie. Źródła potasu: buraki, ziemniaki, bataty, pomidory, arbuz, szpinak, fasola, łosoś);
• glukoza (jeżeli organizm będzie miał wystarczającą ilość glukozy, nie będzie rozkładał różnych tkanek w celu jej uzyskania. Główne źródła glukozy to owoce i warzywa);
• aminokwasy (wspomagają odbudowanie ubytków mięśniowych.

Inne witaminy i minerały, które mogą przyczynić się do rozpadu kortyzolu lub pomóc zniwelować skutki jego działania to:

• witamina C (wspomaga redukcję kortyzolu);
• witamina B6 (hamuje wzrost kortyzolu);
• kwasy tłuszczowe omega-3 (wpływają korzystnie na układ nerwowy);
• magnez (działa korzystnie na układ nerwowy i kostny, jony magnezu zmniejszają ilość kortyzolu w organizmie).

Fosfatydyloseryna

Pochodna aminokwasu seryny, zaliczana do fosfolipidów. W organizmie człowieka występuje naturalnie, a jej największe ilości znajdują się w tkance nerwowej. Współtworzy struktury błon komórkowych, wspomaga odżywienie i regenerację komórek mózgowych, wspomagając wydajność umysłową. Głownie stosowana jest jako nootropik, aczkolwiek wykorzystywana jest również do redukcji poziomu kortyzolu (badania wykazują, że ma zdolność do redukcji tego hormonu nawet o 30%).

5-HTP (5-hydroksytryptofan)

Metabolit tryptofanu, który bierze udział w syntezie serotoniny, zwanej również hormonem szczęścia. Podnoszenie poziomu serotoniny to kolejna dobra opcja na zwalczanie skutków stresu. Co więcej, serotonina jest przekaźnikiem melatoniny, hormonu odpowiedzialnego za jakość snu. 5-HTP (5-hydroksytryptofan) wykorzystywany jest głównie w celu łagodzenia stresu i regulacji układu nerwowego.

Ashwagadha (witania ospała)

Jest to naturalny produkt, zaliczany do tzw. adaptogenów. Znana jest z właściwości poprawiających nastrój i łagodzących napięcie nerwowe. Poprawia adaptację organizmu do środowiska, zwiększa pewność siebie, działa przeciwdepresyjnie. Charakteryzuje się także tym, że uwrażliwia receptory serotoninowe, co sprawia, że serotonina działa silniej i szybciej wprowadza nas w dobry nastrój. Już dawka 500 mg ashwagadhy pomoże zniwelować skutki działania kortyzolu o kilkanaście procent. Witania ospała jest produktem naturalnym, najczęściej stosowanym właśnie w celu obniżenia skutków nadmiernego stresu.

Czynności, które pomogą zredukować skutki nadmiernego poziomu kortyzolu

Chcąc obniżyć poziom kortyzolu lub zredukować negatywne skutki jego nadwyżki, powinniśmy stawiać na czynności oraz sytuacje, zwiększające poziom serotoniny. Kiedy mamy więcej hormonu szczęścia, naturalnie redukuje się stres, a to sprawia, że produkcja kortyzolu zostaje zmniejszona. Na obniżenie stresu wpływa także zwana hormonem przyjemności dopamina, która bywa odpowiedzialna za rozładowanie długotrwałego napięcia emocjonalnego.

Jakie sytuacje pomagają w nadprodukcji dopaminy i serotoniny? Głownie te, wywołujące w nas śmiech lub radość. Mogą to być tak proste czynności jak oglądanie komedii lub śmiesznych filmików w internecie. Bardzo pomaga również odpoczynek oraz wszelkie zabiegi relaksacyjne, takie jak prysznic, kąpiel, zabiegi spa, basen, masaż czy sauna.

Niezastąpione jest wsparcie bliskich, którzy często są dla nas źródłem hormonów szczęścia. Także zwierzęta domowe pomagają nam się zrelaksować, a uczucia jakie do nich żywimy, sprzyjają wzrostowi hormonów szczęścia.

Muzyka, taniec, medytacja, aktywność fizyczna czytanie lekkich książek, to kolejne sposoby na rozładowanie napięcia. Spotkania ze znajomymi, chwile spokoju w przydomowym ogrodzie – istnieje wiele sposób na to, aby zrelaksować ciało i umysł, a każda sytuacja, która sprawia nam przyjemność, wpływa na zmniejszenie skutków wysokiego poziomu kortyzolu.

W przypadku, gdy pomimo starań nie potrafimy poradzić sobie ze stresem, należy porozmawiać z lekarzem, który skieruje nas na odpowiednią psychoterapię i zapisze leki, których zadaniem jest redukcja napięcia lub zwiększenie poziomu serotoniny i dopaminy w organizmie.

Podsumowanie

Kortyzol jest hormonem, który naszym organizmie jest potrzebny. To on pozwala nam na reakcje walcz lub uciekaj. Niestety, jeżeli jego podwyższone stężenie utrzymuje się w organizmie zbyt długo, może dojść do rozregulowania wielu układów w organizmie. Co możemy zrobić? Nie zapominajmy o tym, że w naszym życiu przyjemność to nie tylko „widzimisię”. To coś, co może pomóc nam w utrzymaniu zdrowia. Tak więc, relaksujmy się, kiedy tylko możemy. Róbmy to, co sprawia nam przyjemność i starajmy się nie myśleć o sprawach stresujących i w miarę możliwości ich unikać. Zadbajmy o nasze ciało odpowiednią dietą oraz aktywnościami, które pomogą nam się wyciszyć i zrelaksować.

Źródła:

Musiała N., Hołyńska-Iwan I., Olszewska-Słonina D., Kortyzol – nadzór nad ustrojem w fizjologii i stresie, Diagn Lab. 2018; 54(1): 29-36.

Physiology, Cortisol. Thau L, Sharma S. StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2019 Jan-. 2019 Feb 15.

Lila AR, Sarathi V, Jagtap VS, Bandgar T, Menon P, Shah NS. Cushing’s syndrome: Stepwise approach to diagnosis. Indian J Endocrinol Metab. 2011 Oct;15 Suppl 4:S317-21.